Keo ong: “Bí mật” thiên nhiên trong làm đẹp và mỹ phẩm

KEO ONG

BÍ MẬT CHO LÀN DA HOÀN HẢO

Keo ong là gì

Con người đã biết đến và sử dụng keo ong từ hơn 5.000 năm trước. Người Hy Lạp và Assyria cổ đại dùng nó để chữa lành vết thương, ngăn nhiễm trùng, còn người Ai Cập khai thác đặc tính kháng khuẩn trong việc ướp xác (Bankova, Popova, & Trusheva, 2021). Ngày nay, nhờ tính kháng viêm, kháng khuẩn và chống oxy hóa, keo ong được ứng dụng rộng rãi trong y học và đặc biệt là ngành mỹ phẩm.

Keo ong là hỗn hợp nhựa thực vật do ong mật thu thập từ chồi cây, vỏ cây rồi trộn với enzyme và sáp ong. Ong dùng keo ong để lấp kín các khe hở, giữ cho tổ luôn vô trùng và an toàn khỏi vi khuẩn, nấm mốc hay các tác nhân gây hại. Tên gọi Propolis bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp: “pro” (phía trước) và “polis” (thành phố), hàm ý “lá chắn” bảo vệ thành phố của ong (Park & Ikegaki, 1998).

Nguồn gốc của keo ong

Keo ong có nhiều biến thể khác nhau tùy thuộc vào nguồn gốc địa lý và loài thực vật mà ong thu nhựa. Hai loại phổ biến nhất hiện nay là keo ong nâu và keo ong xanh Brazil.

Khả năng bảo vệ tự nhiên

Trong tự nhiên, ong mật tạo ra keo ong để lấp kín những khe hở nhỏ hơn 6 mm trong tổ, nhằm ngăn chặn sự xâm nhập của vi khuẩn, nấm và vi sinh vật. Nhờ vậy, tổ ong luôn giữ được môi trường gần như “vô trùng”. Khi nghiên cứu trên da người, các nhà khoa học phát hiện propolis cũng có tác dụng tương tự: nó tạo thành một lớp màng sinh học giúp bảo vệ da khỏi vi khuẩn và các tác nhân gây viêm (Bankova et al., 2021).

Tính chất vật lý và hóa học

Trạng thái: Ở trên 20°C, propolis mềm dẻo như nhựa; dưới 20°C, nó đông cứng và dễ gãy vụn. Điều này giúp ong dễ dàng sử dụng để trám khe tổ.
Màu sắc: Thay đổi theo nguồn gốc thực vật, phổ biến nhất là màu nâu, ngoài ra còn có loại xanh lục, đỏ và đen.
Mùi vị: Có mùi nhựa thơm đặc trưng, vị hơi đắng và cay nhẹ.
Độ tan: Propolis không tan trong nước, nhưng tan tốt trong dung môi hữu cơ như ethanol, glycerol và dầu thực vật – đây là cơ sở để bào chế các dạng chiết xuất.

Điều kiện bảo quản

Ở nhiệt độ phòng khoảng 20 °C (68 °F), keo ong có đặc tính dẻo và dính. Tuy nhiên, khi nhiệt độ giảm, chất này sẽ trở nên cứng cáp và dễ gãy. Để duy trì độ ổn định và hiệu quả của keo ong, cần lưu ý một số điều kiện bảo quản sau:

Bảo quản keo ong ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cao. Nếu có thể, nên để keo ong trong tủ lạnh hoặc ngăn mát của tủ lạnh.
Đậy kín nắp hũ hoặc chai khi không sử dụng keo ong để tránh bị bụi bẩn và vi khuẩn xâm nhập. Cũng nên rửa sạch dụng cụ lấy keo ong trước và sau khi sử dụng để tránh làm ô nhiễm sản phẩm.
Không pha loãng keo ong với nước hoặc các chất khác vì điều này sẽ làm giảm độ tinh khiết và hàm lượng hoạt chất của keo ong. Chỉ nên pha loãng keo ong với mật ong hoặc sữa khi sử dụng.
Không để keo ong tiếp xúc với kim loại vì điều này sẽ làm thay đổi thành phần hóa học của keo ong và làm mất đi tính chất của nó. Nên sử dụng dụng cụ bằng gỗ, nhựa hoặc thủy tinh khi lấy và bảo quản keo ong.

Chiết xuất bằng dung môi ethanol

Nghiên cứu từ Hàn Quốc cho thấy: khi sử dụng ethanol với nồng độ cao (khoảng 70%) thì hàm lượng flavonoid và hiệu suất chiết xuất tăng rõ rệt. Tuy nhiên, nồng độ phenolic tối ưu cao nhất lại nằm ở mức ethanol khoảng 50–60% [1]
Các phương pháp hiện đại như sonication (siêu âm), lắc (shaking), kết hợp siêu âm với lắc (SUAE) cho thấy khả năng chiết tốt hơn, tức hiệu quả sinh hoạt chất kháng khuẩn cao hơn so với phương pháp lắc thông thường [2]
Các nghiên cứu khác ghi nhận rằng dùng 70 % ethanol và phương pháp siêu âm cho hoạt tính chống oxy hóa cao, trong khi phương pháp quay vi sóng (MAE) đem lại hàm lượng phenolic cao nhất [3]

Chiết xuất bằng nhiệt

Mặc dù chưa có nguồn trực tiếp đề cập cụ thể, nhưng các kỹ thuật như Soxhlet, maceration khi áp nhiệt thường được nghiên cứu trong các so sánh với các công nghệ hiện đại [4]. Keo ong được sấy khô và xử lý ở nhiệt độ từ 50–60°C để tách chiết hoạt chất. Phương pháp này giúp rút ngắn thời gian, nhưng nhiệt độ có thể làm biến đổi một phần thành phần nhạy cảm với nhiệt, làm giảm hiệu quả sinh học.

Chiết xuất bằng ép lạnh

Phương pháp SFE (Supercritical Fluid Extraction) với CO₂ siêu tới hạn, đặc biệt khi thêm ethanol làm đồng dung môi, giúp tăng đáng kể hiệu suất chiết và giữ lại nhiều hoạt chất có hoạt tính sinh học như artepillin C [5]. Trong nghiên cứu nổi bật về keo ong đỏ, điều kiện tối ưu gồm áp suất khoảng 350 bar, nhiệt độ 40 °C và sử dụng 4 % ethanol làm đồng dung môi, cho hiệu suất chiết cao và giữ được năng lực chống oxy hóa mạnh [3].

Vì sao keo ong trở thành xu hướng trong mỹ phẩm?

Nguồn gốc thiên nhiên

Keo ong hoàn toàn từ thiên nhiên, thân thiện với da nhạy cảm, ít gây kích ứng.

Đa công dụng

Dưỡng ẩm, làm dịu, chống oxy hóa, kháng viêm, bảo vệ & tái tạo da.

Xu hướng clean beauty

Người tiêu dùng ưa chuộng sản phẩm thiên nhiên, lành tính; keo ong trở thành lựa chọn nổi bật.

Tiềm năng phát triển

Có thể kết hợp với vitamin, tinh dầu, peptide… tạo ra các công thức chăm sóc da toàn diện, hiệu quả và an toàn.

1. Kháng khuẩn và trị mụn

Keo ong có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn gây mụn như Cutibacterium acnes, giúp giảm viêm và ngăn ngừa mụn tái phát. Điều này giúp giảm viêm và ngăn ngừa mụn tái phát. Nghiên cứu cho thấy keo ong là lựa chọn tự nhiên, an toàn và không gây kháng thuốc so với kháng sinh thông thường [6]

2. Chống oxy hóa và chống lão hóa

Keo ong chứa nhiều flavonoid và polyphenol, có tác dụng loại bỏ gốc tự do – nguyên nhân chính gây lão hóa da. Đồng thời, keo ong thúc đẩy tổng hợp collagen và elastin, giúp da săn chắc, mịn màng, giảm nếp nhăn [7]

3. Làm dịu và phục hồi da

Keo ong có đặc tính chống viêm và kháng khuẩn, giúp làm dịu và phục hồi da sau tổn thương. Một nghiên cứu tổng hợp cho thấy keo ong giúp tăng tốc độ lành vết thương và giảm sẹo hiệu quả hơn so với các phương pháp điều trị thông thường [6]

4. Mang lại làn da trắng mịn

Keo ong giúp cải thiện sắc tố da và làm sáng da nhờ vào khả năng ức chế melanin. Một nghiên cứu cho thấy keo ong có tác dụng làm sáng da và giảm thâm nám hiệu quả [7]

5. Hỗ trợ tái tạo và dưỡng ẩm da

Keo ong kích thích tăng sinh tế bào biểu bì, giúp phục hồi các mô da tổn thương, đồng thời cung cấp độ ẩm tự nhiên, giúp da mềm mịn và đàn hồi [6]

Lưu ý khi sử dụng

Kiểm tra dị ứng trước khi dùng: Keo ong là sản phẩm tự nhiên nhưng vẫn có thể gây dị ứng với một số người, đặc biệt những ai mẫn cảm với phấn hoa, ong mật hoặc các sản phẩm từ ong. Trước khi sử dụng kem, serum hay mặt nạ chứa keo ong, hãy thử thoa một lượng nhỏ lên vùng da cổ tay hoặc sau tai trong 24 giờ để kiểm tra phản ứng.

Chọn sản phẩm từ thương hiệu uy tín: Trên thị trường có nhiều sản phẩm được quảng cáo chứa keo ong hoặc là hàng xách tay. Nên chọn thương hiệu có kiểm định chất lượng, chứng nhận an toàn để đảm bảo hàm lượng hoạt chất và tránh hóa chất gây hại.

Bảo quản đúng cách: Sản phẩm chứa keo ong nên được bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cao để duy trì hiệu quả dưỡng da.

Kết hợp với các sản phẩm khác: Khi sử dụng đồng thời nhiều sản phẩm chăm sóc da, hãy chú ý tránh các thành phần có thể phản ứng với keo ong, ví dụ như các axit mạnh hoặc retinol ở nồng độ cao, để không gây kích ứng da.

Ngưng sử dụng nếu xuất hiện phản ứng lạ: Nếu da bị đỏ, ngứa, nổi mẩn hoặc bong tróc sau khi dùng sản phẩm chứa keo ong, hãy ngưng sử dụng ngay và tham khảo ý kiến bác sĩ da liễu.

Từ khả năng kháng khuẩn, chống oxy hóa đến khả năng phục hồi và làm sáng da, keo ong thực sự là một nguyên liệu vàng trong ngành mỹ phẩm. Không chỉ giúp bảo vệ và nuôi dưỡng làn da, keo ong còn mở ra nhiều cơ hội kết hợp với các dưỡng chất khác để tạo ra những sản phẩm chăm sóc da toàn diện, an toàn và hiệu quả. Với xu hướng “clean beauty” đang lên ngôi, những sản phẩm chứa keo ong chính là lựa chọn lý tưởng cho những ai tìm kiếm làn da khỏe đẹp từ thiên nhiên.